Prawo karne powstało w wyniku kształtowania się grup społecznych, które za konieczne uznały ustalenie powszechnie akceptowanych wzorców postępowania. Podstawą stały się wynikające z tradycji i kultury danych grup zasady moralne, które często łączyły się też z wierzeniami religijnymi.
Początki prawa karnego
Wraz ze sformułowaniem prawa zdefiniowano pojęcia „winy” i „kary”. Wprawdzie znaczenie tych terminów zmieniało się wraz rozwojem cywilizacji, jednak za ich źródło można uznać reakcję społeczną wynikającą z naruszenia ogólnie przyjętych norm. Odstępstwo od ustalonych zasad traktowane było jako naruszenie ogólnego dobra, dlatego każde poczucie krzywdy wiązało się z żądaniem zadośćuczynienia.
Aby zapobiec gwałtownym reakcjom w obrębie społeczności, sprecyzowano rodzaje sankcji nakładanych za określone przewinienia. Przewinienia o niewielkiej szkodliwości społecznej karane były łagodniej, natomiast większe przewinienia pociągały za sobą cięższe kary. Wprowadzenie pojęcia „kary” i „winy”, a także ustalenie zasad z zakresu prawa karnego miało na celu zapobiec nieporozumieniom i ewentualnym walkom, które były przejawem samosądów.
Prawo karne miało na celu przede wszystkim zapobiec konfliktom społecznym, dlatego obok ogólnie ustalonych i przyjętych zasad powołano organy, które miał stać na straży ustanowionego porządku. W efekcie powstał wyspecjalizowany aparat państwowy rozwiązujący konflikty w oparciu o ustanowione normy prawne.
Prawo na przełomie epok
W pierwszych starożytnych kodeksach prawa za przestępstwa i przewinienia nakładano takie kary, jak:
- prawo talonu, czyli znane „oko za oko, ząb za ząb”,
- kara nawiązki, czyli odszkodowanie,
- kara mutylacyjna, czyli tortury,
- kara śmierci.
Z kolei w średniowieczu, w związku z rozpowszechnieniem chrześcijaństwa, zaniechano stosowania niektórych bardzo surowych kar starożytnych. Wprawdzie najczęściej praktykowana była nawiązka, jednak wykształciła się też nowa forma, tzw. „sądy boże”. Pod wpływem humanizmu i reformacji nastąpiły dalsze zmiany w zakresie organizacji prawa karnego, ale jednocześnie nastąpił powrót do norm starożytnych, czego efektem było dość surowe sądownictwo. W początkach XIX wieku do głosu doszły tzw. racje społeczne, w związku z czym całkowicie zrezygnowano z surowych praktyk mających swoje korzenie w starożytności.
Współczesne prawo karne
Rozwój prawa karnego doprowadził do sprecyzowania przepisów prawnych regulujących czyny uznawane za przestępstwa, zasady odpowiedzialności za nie i środki stosowane wobec sprawców. Ponadto określone zostały zasady postępowania sądowego oraz nakładane kary, środki karne i zabezpieczające stasowane wobec sprawcy.